Alette Jacobs was de eerste Nederlandse vrouw die aan een universiteit afstudeerde. In 1877 en 1878 slaagde ze voor haar artsexamen. Daarmee was ze ook de eerste vrouwelijke arts in Nederland. Ze promoveerde in 1879 en ontwikkelde zich tot een belangrijke feministe en pacifiste. Na een periode in Londen vestigde ze zich als huisarts in Amsterdam. Het adres waar ze werkte was tot voor kort onbekend. Op 13 maart 2022 werd in het Jordaanmuseum het adres van Jacobs armenpraktijk in de Jordaan onthuld.
Op 13 maart 2022 onthulde het Jordaanmuseum in samenwerking met Atria, het Amsterdamse kenniscentrum voor emancipatie en vrouwengeschiedenis, het adres van de armenpraktijk van dokter Aletta Jacobs in de Jordaan, tegenwoordig de bekendste Amsterdamse volksbuurt, maar ooit een wijk vol schrijnende armoede en achterstand. Het adres waar Jabobs praktijk hield – Tichelstraat nummer 40 - was lang onbekend. Historicus Marten van Harten vond het als bijvangst in zijn onderzoek naar professor Eduard Maurits Meijers (1880-1954).
Tijdens een geanimeerde middag in het gebouw van de stichting ‘Tot Heil des Volks’, midden in de Jordaan, schetste de biografe van Aletta Jacobs, professor Mineke Bosch, de persoon van Jacobs en haar activiteiten als eerste afgestudeerde vrouwelijke arts én voorvechtster van vrouwenrechten. Het gratis spreekuur voor vrouwen en kinderen, sinds 1890 in de Jordaan, illustreert de samenhang tussen haar idealen. Mieke Krijger van het Jordaanmuseum gaf vervolgens een beeld van bewoonsters in de gangen en sloppen.
Vervolgens vertelde Marten van Harten over zijn zoektocht die begon bij buurtcentrum ‘Ons Huis’ in de Rozenstraat, ook in Amsterdam. Sinds 1890 is ‘Ons Huis’ het eerste buurtcentrum in Europa voor ‘volksverheffing’.
Slagvaardige vrouwen
Het lijkt een vreemde sprong van professor E.M. Meijers, de ontwerper van het naoorlogse Nieuw Burgerlijk Wetboek, naar Aletta’s armenpraktijk in de 1890’er jaren. De verbinding is dat veel van Meijers’ haast onafzienbare juridische werk niet geschreven zou zijn zonder Tony Gottschalk, een volleerd maatschappelijk werkster in de Jordaan. Deze Tony Gottschalk is de schakel die Meijers en Jacobs verbindt.
‘Ons Huis’ was een initiatief van de sociale hervormster Hélène Mercier, die op huisbezoeken met Aletta geschokt was door de ellendige woonomstandigheden. Zij kreeg steun van prof. Willem Treub, leermeester van Meijers, die zijn studenten aanmoedigde hier gratis rechtshulp te bieden. Een ander baanbrekend initiatief was de ‘School voor Maatschappelijk Werk’, waar Tony Meijers-Gottschalk een sociaal bewogen burgermeisje uit de Linnaeusbuurt, vanaf 1908 de opleiding volgde tot woningopzichteres van arbeiderswoningen. Hier ontmoette ze haar vroegere buurtgenoot, advocaat mr. E.M. Meijers als docent arbeid- en verzekeringsrecht. Beiden kwamen net als Aletta uit een joods-seculier milieu. Een jaar later trouwden ze. In 1910 volgde E.M. Meijers’ benoeming tot hoogleraar in 1910. Vervolgens verhuisde het echtpaar naar Leiden. Dankzij echtgenote Tony kon professor Meijers een gigantisch oeuvre opbouwen, terwijl zij als moeder van vier dochters actief bleef in Aletta’s kiesrechtbeweging. In Leiden bleef de deur wekelijks openstaan voor kosteloze rechtsadviezen aan hulpbehoevende Leidenaars.
Er waren meer slagvaardige vrouwen in Meijers’ kring. Zo was Eduard Meijers’ zus Clara Meijers medestrijdster van Aletta en oprichtster van de eerste Vrouwenbank in 1927. Hun pleegzus en nicht Estella Zeehandelaar was actief in de ‘Vereeniging Onderlinge Vrouwenbescherming’ voor rechten van ongehuwde moeders. Zij was bovendien penvriendin van de Javaanse Raden Adjeng Kartini, pionierster van onderwijsrecht voor vrouwen en meisjes in Oost-Indië. En dan was er nog nicht Mathilde Meijers, een van de eerste apothekeressen na Aletta’s zus Charlotte Jacobs. Aletta Jacobs, Willem Treub en Eduard Meijers waren betrokken bij het sociaal-liberale ‘Algemeen Nederlandsch Werklieden Verbond’. Zo vond Marten van Harten in het tijdschrift 'De Werkmansbode’ naast discussies over arbeidswetgeving ook advertenties van Aletta’s gratis spreekuur. En dat adres bleek dus Tichelstraat huisnummer 40 te zijn, uiteraard in Amsterdam. De nog intacte gevel van Tichelstraat 40 is nu een zichtbare herinneringsplaats voor dit stukje vrouwengeschiedenis én rechtsgeschiedenis.
Marten van Harten
Historicus Marten van Harten schrijft als extern promovendus aan de Universiteit van Leiden een biografie van Meijers; eerder ontdekte hij de eerste filmbeelden van Aletta Jacobs.
_____
Links
- Onthulling praktijkadres Aletta Jacobs op de website van het Jordaan Museum en de website van Atria.
- Artikel over Aletta Jacobs in de herinneringscultuur.
- Artikel over Cleveringa en Meijers in de herinneringscultuur.
- Facebook post over rechtshulp van Meijers in de Jordaan.
- Ontdekking van de eerste filmbeelden van Aletta Jacobs door Marten van Harten.
- Bekijk via de krantenwebsite www.Delpher.nl enkele van de advertenties van de praktijk van Aletta Jacobs, Tichelstraat 40 in Amsterdam, in De Werkmansbode van 1890-1891.
- Artikel via de krantenwebsite www.Delpher.nl in het Friesch Volksdagblad van 16 augustus 1891 waarin de praktijk van Aletta Jacobs, Tichelstraat 40 in Amsterdam, wordt genoemd.
- Artikel via de krantenwebsite www.Delpher.nl in het De Werkmansbode nr. 5 van september 1891 waarin de praktijk van Aletta Jacobs, Tichelstraat 40 in Amsterdam, wordt genoemd.